ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ

Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2012

Οι άγριοι κρόκοι του φθινόπωρου

Crocus cartwrightianus
Αττική 02/11/2008 Attica

Οι κρόκοι είναι από τα ωραιότερα αγριολούλουδα της ελληνικής φύσης. Ανθίζουν σχεδόν ολόκληρο τον χρόνο, αρχίζοντας το φθινόπωρο από τα νότια και τα χαμηλά για να συνεχίσουν χειμώνα, άνοιξη και καλοκαίρι στα ψηλά βουνά και την ορεινή ζώνη. Οι κρόκοι που δίνουν το «σαφράν» ή «ζαφορά» είναι οι φθινοπωρινοί, που έχουν πολύ μεγάλο ύπερο χωρισμένο σε επιμήκη στίγματα. Από τα στίγματα αυτά παράγεται το σαφράν, το οποίο ανάλογα με την χρήση του είναι πανάκριβο άρτυμα, φάρμακο ή χρωστική ύλη που δίνει ένα πολύ λαμπερό κίτρινο χρώμα.

Από την περσική λέξη azafran ή την αραβική zafaran προέρχονται οι ευρωπαϊκές λέξεις για τα στίγματα του κρόκου, όπως ζαφορά στη νεοελληνική γλώσσα, σαφράν (saffran) στην γαλλική, zaferano στην ιταλική, κοκ. Η χρήση του κρόκου στην Ελλάδα και τον πολιτισμό του Αιγαίου είναι πανάρχαια. Ως άρτυμα και χρωστική ύλη αναγράφεται στις πινακίδες με την Γραμμική Β’ γραφή της ελληνικής γλώσσας. Ως διακοσμητικό μοτίβο υπάρχει σε πλήθος τοιχογραφιών και ευρημάτων από τον «μινωικό» και «κυκλαδικό» πολιτισμό. Διάσημη είναι η τοιχογραφία με της κροκοσυλλέκτριες (16ος αιώνας π.Χ.) από το Ακρωτήρι της Θήρας.

Στην Θήρα και σε ορισμένα άλλα νησιά η συλλογή της ζαφοράς συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Αλλού, όπως στην Κρήτη, η χρήση των κρόκων έχει ξεχαστεί.

Ο ήμερος κρόκος (Crocus sativus) της Κοζάνης είναι στείρο φυτό και αναπαράγεται μόνο βλαστητικά. Στις αρχές του 17ου αιώνα έφεραν βολβούς του στην περιοχή Κοζανίτες έμποροι και από τότε άρχισε η καλλιέργειά του.

Ο άγριος πρόγονος του καλλιεργήσιμου είναι ο κρόκος του Καρτράιτ (cartwrightianus). Ο άγγλος πρόξενος στην Κωνσταντινούπολη Καρτράιτ έστειλε ένα τέτοιο κρόκο από την Τήνο στον βοτανολόγο Χέρμπερτ, ο οποίος δημοσίευσε την επιστημονική του περιγραφή και για να τιμήσει τον… πρόξενο έδωσε στο φυτό τ’ όνομά του. Ο καρτραϊκός κρόκος είναι ίδιος με τον ήμερο αλλά πιο μικρός. Είναι ενδημικό φυτό Αττικής, Κυκλάδων και Δυτικής Κρήτης. Ανθίζει Οκτώβριο-Δεκέμβριο σε βραχώδεις λοφοπλαγιές, χαμηλούς θαμνότοπους και αραιά πευκοδάση από τις παραθαλάσσιες περιοχές μέχρι τα 1.000 μέτρα.

Ο κρόκος των κρητικών ορέων (oreocreticus) μοιάζει πολύ με το καρτραϊκό αλλά φυτρώνει σε μεγάλα υψόμετρα στα βουνά της Κρήτης (Ψηλορείτης, Δίκτη, Θρυπτή) το φθινόπωρο.

Ο κρόκος του Τουρνεφόρ (turnefortii) είναι αυτός που κατ’ εξοχήν ονομάζεται ζαφορά στις Κυκλάδες. Ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του γάλλου βοτανολόγου Πιτόν ντεΤουρνεφόρ που περιέγραψε πολλά φυτά του Αιγαίου γύρω στο 1700. Ο τουρνεφόρτιος κρόκος ανθίζει από Σεπτέμβριο μέχρι Νοέμβριο σε Δωδεκάνησα, Κρήτη, Κυκλάδες και Ύδρα σε πετρώδεις τοποθεσίες, ρωγμές βράχων και φρυγανότοπους, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 650 μέτρα. Τα κόκκινα στίγματα του είναι πολύ μεγάλα και διακλαδίζονται σε δεκάδες νημάτια.

 Crocus turnefortii 
Κέα 29/11/2008 Kea (Cyclades)

Μεγάλη στίγματα έχει και ο κρόκος ο εσχαρωτός (Crocus cancellatus υποείδος mazziaricus) που ανθίζει από τον Σεπτέμβριο στην κυρίως χώρα, Εύβοια, Νάξο, Ηρακλειά, Πελοπόννησο, Ιόνια νησιά από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι τα 1.500 μέτρα σε βραχώδεις πλαγιές και θαμνότοπους.

Αυτοί οι τρεις φθινοπωρινοί κρόκοι (κατρταϊκός, τουρνεφόρτιος και εσχαρωτός) έχουν μεγάλα στίγματα, όπως ο ήμερος κρόκος της Κοζάνης και μπορούν να αποδώσουν σαφράν. Με την εμπειρία και το παράδειγμα των κροκοπαραγωγών της Κοζάνης, πολλά νησιά του Αιγαίου θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τα φτωχά εδάφη τους με την καλλιέργεια κρόκων από τα είδη που είναι αυτοφυή και ενδημικά στα νησιά και να έχουν παραγωγή σαφράν αντί να έχουν παραδώσει τα νησιά στα κατσίκια.

Οι κρόκοι είναι φυτά ευρωασιατικά. Εξαπλώνονται από την Πορτογαλία μέχρι την δυτική Κίνα και περιλαμβάνουν 80 είδη. Η πλειονότητά τους συγκεντρώνεται στην βορειοανατολική Μεσόγειο και κυρίως στην Τουρκία και την Ελλάδα. Στην χώρα μας ευδοκιμούν 21 είδη αυτοφυών κρόκων, από τα οποία τα 9 είναι ενδημικά. Εκτός από τα τρία αιγαιοπελαγίτικα είδη που δίνουν την ζαφορά (σαφράν), υπάρχουν και κρόκοι που έχουν μεγάλη αισθητική αξία και καλλιεργούνται σαν καλλωπιστικοί.

Δύο από τους ωραιότερους ελληνικούς κρόκους είναι ενδημικοί της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου και κυρίως της Μάνης. Μέσα από το σκληρό φθινοπωρινό και χειμωνιάτικο τοπίο της Μάνης ξεπετάγονται ο πανέμορφος κρόκος ο χιονώδης (niveus) και ο εκπληκτικός κρόκος του Γουλιμή (gulimii). Οι βολβοί τους αποτελούν αντικείμενο λεηλασίας από τους ξένους και μοσχοπωλούνται ως σπάνια καλλωπιστικά φυτά στην Ευρώπη και κυρίως στην Αγγλία.

Άλλοι φθινοπωρινοί και χειμωνιάτικοι κρόκοι είναι:


  1. Ο κρόκος του Ρόμπερτ (robertianus), ενδημικός της Πίνδου.
  2. Ο κρόκος του Φλέϊσερ (fleischeri) στην Ρόδο και την Χίο.
  3. Ο κρόκος ο αδριατικός (adriaticus) ενδημικός της Δυτικής Ελλάδας με ένα υποείδος του στον Παρνασσό.
  4. Ο κρόκος ο λείος (laevigatus) ενδημικός του Νότιου Αιγαίου, Πελοποννήσου, Αττικής Εύβοιας, κ.α. 
  5. Ο κρόκος του Πάλλας (palassii) στην Λέσβο και την Σάμο.
  6. Ο κρόκος του Μπορί (boryi) ενδημικός Ιονίου και Δυτικής Ελλάδας.
  7. Ο κρόκος ο ωραίος (pulchellus) στην Βόρεια Ελλάδα.
  8. Ο κρόκος ο διανθής (biflorus) στην Ρόδο.
  9. Ο κρόκος του Στριντ (stridii) στον Χορτιάτη της Θεσσαλονίκης και την Ξάνθη.
  10. Ο κρόκος ο νεφελογενής (nubigena) στην Λέσβο, Σάμο και Ικαρία.
  11. Ο κρόκος ο μελάνθηρος (melantherus) στον Πάρνωνα.
  12. Ο κρόκος ο ευειδής (speciosus) σε ελάχιστες θέσεις στην Δυτική Ελλάδα.
  13. Ο κρόκος της Αττικής (atticus) με εξάπλωση στην Αττική, τη Νότια Εύβοια και την Άνδρο.

Η φθινοπωρινή και χειμωνιάτικη φύση είναι πλούσια στην Ελλάδα, με τους κρόκους να κυριαρχούν. Είναι και οικονομικά αποδοτική, όπως αποδεικνύεται από τους κρόκους της Κοζάνης και την παραγωγή σαφράν.

Περισσότερες πληροφορίες για πολλά είδη κολχικών, υπάρχουν στο:

http://www.florahellenica.blogspot.gr/




Crocus pulchellus
Χορτιάτης 02/10/2011 Chortiatis

18 σχόλια:

maya είπε...

γεια σας,
γνωριζετε αν ο κροκος μπορει να καλιεργηθει στη κρητη σε οργανομενη καλιεργεια οπως στη κοζανη κι απο που μπορει καποιος να προμυθευτει τους σπορους;

nik είπε...

Φυσικά και μπορεί να καλλιεργηθεί στην Κρήτη. Άλλωστε, ο άγριος πρόγονος του καλλιεργήσιμου κρόκου Κοζάνης είναι από την Κρήτη και σήμερα φυτρώνει στο νομό Χανίων.
Ο ήμερος κρόκος δεν βγάζει σπόρους, αναπαράγεται με βολβίδια, που πρέπει να τα αναζητήσεις από τους παραγωγούς της Κοζάνης.

Ανώνυμος είπε...

Καλησπερα, ο κροκος Κοζανης μπορει να καλλιεργηθει στη Λεσβο? Αν ναι υπάρχει κάποια συγκεκριμενη περιοχη που θα προτιμουνταν απο αλλες?Ευχαριστω
Φενη

nik είπε...

Μπορεί να καλλιεργηθεί και στην Λέσβο. Δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε εδάφη. Το ζήτημα είναι που θα βρεθούν οι βολβοί.

ΓΙΑΝΝΗΣ Α. είπε...

ΓΕΙΑ ΣΑΣ.ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ ΒΡΩ ΒΟΛΒΟΥΣ ΓΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ CROCUS CARTWRIGHTIANOUS ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Η΄ΣΤΗΝ ΘΑΣΟ ΑΠΟ ΑΠΟΨΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

nik είπε...

Γιάννη, οι απαντήσεις στο δεύτερο σχόλιο.

Katerina Goula είπε...

Συγχαρητήρια για την ωραιότατη ανάρτησή σας για τους κρόκους. Μια μικρή διορθωσούλα: ο κρόκος του Στριντ, Crocus biflorus ssp. stridii, είναι σίγουρα είδος που ανθίζει την άνοιξη, όπως όλα τα υποείδη του C. biflorus. Στο Χορτιάτη το βρήκαμε μετά από προσπάθεια και αρκετό ψάξιμο. Ήταν ανθισμένο αρχές Μαρτίου.

nik είπε...

Κατερίνα ο C. biflorus ssp. stridii είναι χειμωνιάτικος (Ιανουάριο, Φεβρυάριος). Προφανώς μπορεί κάποια άτομα να έχουν και όψιμη άνθηση, που εξαρτάται και από τη χρονιά. Επίσης ο Crocus biflorus subsp. melantherus είναι καθαρά φθινοπωρινός.

Ανώνυμος είπε...

καλησπέρα σας.θα μπορούσα να μάθω αν ο κρόκος ο "ωραίος" που φυτρώνει στην Βόρεια Ελλάδα δίνει σαφράν;Έχει στίγματα πορτοκαλί.Αυτά έχουν τις ιδιότητες του σαφράν,είναι φαγώσιμοι;ευχαριστώ

nik είπε...

Σαφράν δίνουν οι κρόκοι με μεγάλα στίγματα. Αλλά και γι' αυτούς, χρειάζονται χιλιάδες φυτά για να έχουμε μια ικανοποιητική ποσότητα. Ο «ωραίος, όπως βλέπεις και στην φωτογραφία, έχει μικρά στίγματα. Οπότε...

Ανώνυμος είπε...

Πρόσφατα βρέθηκα σε ένα λιβάδι κατάφυτο με άγριους κρόκους στις πλαγιές του Παγγαίου. Παρατήρησα ότι οι περισσότεροι απ' αυτούς είχαν μικρά στίγματα και όπως βλέπω από την φωτογραφία ήταν κρόκοι "ωραίοι" . Όμως υπήρχαν και αρκετοί που η μοναδική διαφορά που είχαν από τους άλλους ήταν ότι τα στίγματα τους ήταν πολύ μεγαλύτερα . Είναι άλλο είδος ή συμβαίνει κάτι άλλο;

nik είπε...

Συνηθισμένες διαφορές, νομίζω...

gm είπε...

ποια είναι τα κατάλληλα χώματα και ποιες οι κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες για την αποδοτική καλλιεργειά του?

Ανώνυμος είπε...

Τυχαια ηρθαν στην κατοχή μου κατι σποροι saffron μαλλον απο ασία. Ποια ειναι η περίοδος σποράς;

nlp είπε...

θα ήθελα να δω σε φωτογραφία τον κρόκο του Γουλιμή.

Ευχαριστώ,

ΝΛΠ

Ανώνυμος είπε...

Γεια σας!Ένας φίλος μου έχει μαζέψει από το βουνό 1 κιλό άγριο κρόκο (το λουλούδι) και θα ήθελα να ρωτήσω πως μπορεί να το επεξεργαστεί και αργότερα που μπορεί να το διαθέσει.

Ανώνυμος είπε...

Γεια σας!Ένας φίλος μου έχει μαζέψει από το βουνό 1 κιλό άγριο κρόκο (το λουλούδι) και θα ήθελα να ρωτήσω πως μπορεί να το επεξεργαστεί και αργότερα που μπορεί να το διαθέσει.

TheCoffee Newsworld είπε...

καλημερα σας.θελω να αγορασω σπορο για να φυτεψω.μπορειτε να μου πειτε που θα προμηθευτω.τωρα βρισκομαι αθηνα.ευχαριστω