Urginea maritima (σκιλλοκρεμμύδα), για λευκά και γερά δόντια

Αμοργός 27/09/2007 Amorgos

Από τον Σεπτέμβριο αρχίζουν να ξεπετιούνται μέσα από την ξερή γή οι μεγάλοι βλαστοί της σκιλλοκρεμμύδας, με την πλούσια ταξιανθία τους και τα πολλά λευκά άνθη σε μορφή αστεριού. Η σκιλλοκρεμμύδα (Urginea maritima - ουρτζινέα η παράλια) είναι ένα πλατιά διεσπαρμένο φυτό. Παρά το επιστημονικό της όνομα (παράλια) φυτρώνει και στα βουνά, σε μέσα υψόμετρα.

Ο βολβός της σκιλλοκρεμύδας είναι ογκώδης και φτάνει σε διάμετρο τα 15 εκατοστά. Τα φύλλα της είναι λεία, πλατιά και λογχοειδή. Βγαίνουν τον χειμώνα σε δέσμη αλλά το καλοκαίρι ξεραίνονται και πέφτουν, λίγο πριν από την φθινοπωρινή άνθηση. Ο ανθοφόρος βλαστός είναι όρθιος, λεπτός, άφυλλος και κοκκινωπός. Τα άνθη, που σχηματίζουν πυκνή και μακρόστενη ταξιανθία, έχουν τέπαλα λευκά με ρόδινο νεύρο.  Είναι φυτό δηλητηριώδες αλλά χρησιμοποιείται σε πολλές φαρμακευτικές εφαρμογές, ήδη από την αρχαιότητα.

Στο κοινό σημερινό όνομα «σκιλλοκρεμμύδα» οι νεότεροι Έλληνες συνδυάζουν το αρχαίο όνομα «σκίλλη» με τη ρίζα του φυτού που μοιάζει με ένα μεγάλο κρεμμύδι. Άλλα λαϊκά ονόματα είναι ασκέλλα και κρεμμυδασκέλλα.  Είναι πολύ κοινό φυτό σε αμμώδεις και πετρώδεις τοποθεσίες. Επειδή είναι δηλητηριώδες το συναντάμε σε τεράστιους αριθμούς, αφού δεν μπορούν να το φάνε τα ζώα. Έχει σημαντικές φαρμακευτικές ιδιότητες, γνωστές από την αρχαιότητα. Ο Πυθαγόρας το χρησιμοποιούσε ως αλεξιφάρμακο. Ο βολβός της κρεμμυδασκέλλας έχει διουρητικές, αντιασθματικές, αποχρεμπτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες. Η αντοχή της κρεμμυδασκέλλας σε δύσκολες οικολογικές συνθήκες οδήγησε τον ελληνικό λαό από την αρχαιότητα να την αναδείξει σε σύμβολο καλοτυχίας και αντοχής. Όπως και οι αρχαίοι έτσι και οι σύγχρονοι Έλληνες κρεμάνε έξω από το σπίτι τους μια κρεμμυδασκέλλα την πρωτοχρονιά για γούρι. Στις Κυκλάδες την χρησιμοποιούν Αύγουστο και Σεπτέμβριο ως στοιχείο για να προβλέψουν τον καιρό του χειμώνα. Αν η ταξιανθία με τα λουλούδια είναι όρθια, αυτό σημαίνει ότι ο χειμώνας θα είναι βροχερός.

Ο Γάλλος περιηγητής Σονινί (Sonnini de Manoncourt) γράφει στο χρονικό του ότι το 1779 που επισκέφθηκε την Αμοργό έμποροι από την Αγγλία φόρτωναν καραβιές με «εγγλέζικο χόρτο» (είδος βαφικού λειχήνα που απέδιδε κόκκινο χρώμα) και σκιλλοκρεμμύδες που, όπως γράφει, «είναι ένα φυτό που φυτρώνει ανάμεσα στους βράχους και θεραπεύει τους λειχήνες (έρπητες)».

Ο ίδιος ο Σονινί είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει τα λαμπρά αποτελέσματα της θεραπείας. Και γράφει πως χρησιμοποιούσαν οι νησιώτες τις σκιλλοκρεμμύδες. Έκοβαν ένα κομμάτι από τον βολβό κι έτριβαν με αυτό εκείνο το σημείο του δέρματος που έπασχε, αφού προηγουμένως το χάραζαν για να απορροφήσει καλύτερα τον χυμό. Έτσι εξαφανίζονταν εντελώς οι έρπητες.

«Αλλά στην χώρα των δεισιδαιμονιών», γράφει ο Σονινί, «δεν περιορίζονται μόνο στις εφαρμογές που επιβάλει η πρακτική εμπειρία. Αποδίδουν στην σκιλλοκρεμμύδα και την ιδιότητα να διατηρεί τα δόντια λευκά και ολόγερα. Τρίβοντάς τα με τον βολβό; Όχι. Μόλις δεις σκιλλοκρεμμύδα να φυτρώνει γονατίζεις και δαγκώνεις το φυλλαράκι που προβάλλει από το χώμα, άσπρο όπως είναι με μαύρες βούλες».

Το όνομα της σκιλλοκρεμμύδας είναι αρχαίο. Προέρχεται από την «σκίλλη». Ο Σονινί μας πληροφορεί ότι στα νησιά του Αιγαίου την ονόμαζαν επίσης «κουβαρόσκιλλα» και «αρχιδόσκιλλα», διατηρώντας βέβαια κυρίαρχο το αρχαίο όνομα «σκίλλη».

Αμοργός 23/11/2007Amorgos